eSIM چیه و چه مزایا و معایبی داره؟

تا حالا چند بار شده که برای درآوردن سیم‌کارت، کل خونه رو دنبال سوزن مخصوصش گشتین و آخرش هم با یه گیره کاغذ کج و کوله کارتون رو راه انداختین؟ یا اون لحظه‌ای که سیم‌کارت نانوی فسقلی از دستتون لیز خورده و قل خورده رفته زیر کابینت و شما موندین و یه دنیا استرس؟ این داستان‌های تکراری که همه‌مون تجربه‌ش کردیم، کم‌کم داره به آخر خط می‌رسه. قهرمان جدید داستان ما، تکنولوژی‌ایه به اسم ای‌سیم (eSIM) که اومده تا این سیم‌کارت‌های پلاستیکی رو برای همیشه بازنشسته کنه.

ای سیم نسل بعدی سیم‌کارته؛ همون‌طور که از سیم‌کارت‌های بزرگ و خشابی رسیدیم به مینی، میکرو و بعد نانو، حالا نوبت به حذف کامل قطعه فیزیکی رسیده. این یه قدم بزرگ به سمت دنیای دیجیتاله. اما داستان به همین سادگی‌ها هم نیست. در حالی که کل دنیا داره با سرعت به سمت این تکنولوژی حرکت می‌کنه و غول‌هایی مثل اپل دیگه گوشی‌هاشون رو فقط با ای‌سیم تولید می‌کنن، وضعیت ما در ایران یه کلاف سردرگمه. تو این مقاله می‌خوایم از سیر تا پیاز ای سیم رو براتون تعریف کنیم، ببینیم اصلا چی هست، چطوری کار می‌کنه، چه خوبی‌ها و بدی‌هایی داره و از همه مهم‌تر، بفهمیم چرا داستانش تو ایران این‌قدر پیچیده شده. پس با موبونیوز همراه باشید.

eSIM یعنی چی و اصلا چطوری کار می‌کنه؟

بذارید از اسمش شروع کنیم. eSIM مخفف عبارت embedded SIM به معنی سیم‌کارت جاسازی شده است. کلمه کلیدی همین جاسازی شده است. یعنی دیگه خبری از یه کارت پلاستیکی جدا نیست؛ ای‌سیم یه تراشه خیلی کوچیکه که موقع ساخت گوشی، مستقیم روی مادربوردش لحیم می‌شه.

برای اینکه بهتر متوجه بشید، اینجوری تصور کنید؛ حافظه داخلی گوشی در مقابل کارت حافظه (SD Card). شما نمی‌تونید حافظه داخلی گوشی رو دربیارید، ولی می‌تونید اطلاعات روش رو پاک کنید و چیزای جدید بریزید. ای‌سیم هم دقیقا همین‌طوره. یه قطعه ثابت و غیرقابل تعویضه که کارش دقیقا مثل سیم‌کارت معمولیه؛ هویت شما رو برای شبکه اپراتور موبایل تأیید می‌کنه تا بتونید زنگ بزنید، پیامک بدید و به اینترنت وصل بشید.

فعال‌سازی ای‌سیم: جادوی دیجیتال!

خب، اگه سیم‌کارتی در کار نیست، پس چطوری شماره‌مون رو فعال می‌کنیم؟ اینجاست که قضیه جالب می‌شه. کل فرآیند فعال‌سازی کاملا نرم‌افزاری و دیجیتاله. چند تا روش اصلی برای این کار وجود داره که خیلی هم ساده‌ست:

• اسکن کد QR: این رایج‌ترین روشه. اپراتور یه کد QR براتون ایمیل می‌کنه. شما با دوربین گوشی این کد رو اسکن می‌کنید، چند تا مرحله ساده رو روی صفحه گوشی دنبال می‌کنید و تمام! پروفایل شبکه شما دانلود و روی ای‌سیم نصب می‌شه.
• استفاده از اپلیکیشن اپراتور: خیلی از اپراتورهای خارجی اپلیکیشن مخصوص خودشون رو دارن که می‌تونید از داخل همون اپ یه بسته بخرید و ای‌سیم رو مستقیم فعال کنید.
• انتقال سریع ای‌سیم (eSIM Quick Transfer): این یه قابلیت خیلی خفن، مخصوصا برای کاربرای آیفونه. اگه یه آیفون جدید خریدید، می‌تونید شماره‌تون رو از آیفون قبلی به جدید منتقل کنید، بدون اینکه اصلا نیازی به تماس با اپراتور باشه. فقط کافیه دو تا گوشی نزدیک هم باشن و از نسخه‌های جدید iOS استفاده کنن.
• فعال‌سازی توسط خود اپراتور: بعضی وقت‌ها اگه گوشی رو مستقیم از خود اپراتور بخرید، اون‌ها از قبل یه پروفایل ای‌سیم به دستگاه شما اختصاص می‌دن و موقع راه‌اندازی اولیه گوشی، همه‌چیز آماده است.

مزایا و معایب eSIM؛ همه‌چیزم که عالی نیست!

هر تکنولوژی جدیدی در کنار خوبی‌هاش، یه سری معایب هم داره. ای‌سیم هم از این قاعده مستثنی نیست. بیاید با هم ببینیم نقاط قوت و ضعفش چیه.

مزایای eSim

• بهشت مسافرها: این بزرگ‌ترین مزیت ای‌سیمه. فرض کنید دارید میرید سفر خارجی. به محض اینکه پاتون رو از هواپیما میذارید بیرون، می‌تونید آنلاین یه بسته اینترنت از یه شرکت بین‌المللی بخرید و در عرض چند دقیقه به اینترنت اون کشور وصل بشید. دیگه لازم نیست دنبال مغازه سیم‌کارت‌فروشی بگردید یا پول‌های هنگفت برای رومینگ بدید. تازه، می‌تونید سیم‌کارت اصلی خودتون رو برای تماس و پیامک فعال نگه دارید و از ای‌سیم فقط برای اینترنت ارزون محلی استفاده کنید.
• مدیریت چند شماره روی یک گوشی: گوشی‌های جدید مثل آیفون به شما اجازه می‌دن تا ۸ تا یا حتی بیشتر پروفایل ای‌سیم روی گوشی ذخیره کنید و بینشون سوییچ کنید. این یعنی می‌تونید یه خط شخصی و یه خط کاری روی همون یه دونه گوشی داشته باشید و دیگه مجبور نباشید دو تا گوشی با خودتون این‌ور و اون‌ور ببرید.
• امنیت بالاتر: این یه نکته خیلی مهمه. اگه خدای نکرده گوشی‌تون دزدیده بشه، دزد نمی‌تونه سیم‌کارت رو دربیاره تا جلوی ردیابی گوشی رو بگیره یا شماره شما رو برای کلاهبرداری (حملات تعویض سیم‌کارت) بدزده. غیرفعال کردن ای‌سیم نیاز به اطلاعات حساب شما داره و این باعث می‌شه گوشی دزدیده‌شده دردسر بیشتری داشته باشه.
• طراحی بهتر و مقاومت بیشتر گوشی: حذف خشاب سیم‌کارت فیزیکی، فضای باارزشی رو داخل گوشی آزاد می‌کنه. سازنده‌ها می‌تونن از این فضا برای باتری بزرگ‌تر یا قطعات دیگه استفاده کنن. همچنین، یه سوراخ کمتر روی بدنه گوشی یعنی مقاومت بهتر در برابر آب و گرد و غبار.
• کمک به محیط زیست: شاید به چشم نیاد، ولی حذف سیم‌کارت‌های پلاستیکی یعنی کاهش تولید زباله‌های پلاستیکی و صرفه‌جویی در انرژی‌ای که برای ساخت و توزیع میلیاردها سیم‌کارت در دنیا مصرف می‌شه.

معایب eSim

• دردسر موقع خراب شدن گوشی: این بزرگ‌ترین عیب ای‌سیم برای کاربرای عادیه. اگه گوشی‌تون یهو خاموش بشه یا صفحه‌ش بشکنه، دیگه نمی‌تونید راحت سیم‌کارت رو دربیارید و بذارید تو یه گوشی دیگه تا کارتون راه بیفته. باید وارد یه فرآیند آنلاین برای غیرفعال کردنش از روی گوشی خراب (که شاید غیرممکن باشه) و فعال کردنش روی گوشی جدید بشید که می‌تونه خیلی رو اعصاب باشه.
• محدودیت در پشتیبانی دستگاه‌ها: ای‌سیم هنوز یه تکنولوژی نسبتا جدیده و بیشتر روی گوشی‌های پرچمدار و گرون‌قیمت پیدا می‌شه. اگه گوشی قدیمی یا میان‌رده دارید، به احتمال زیاد از ای‌سیم پشتیبانی نمی‌کنه.
• عیب‌یابی سخت‌تر: دیگه نمی‌تونید از اون ترفند قدیمی استفاده کنید که سیم‌کارت رو تو یه گوشی دیگه تست کنید تا بفهمید مشکل از سیم‌کارته یا از گوشی.
• نیاز به اینترنت برای فعال‌سازی: یه نکته کوچیک ولی مهم. برای فعال کردن ای‌سیم (مثلا دانلود پروفایل با کد QR)، اول باید به یه شبکه وای‌فای وصل باشید. این می‌تونه تو بعضی شرایط یه کم اذیت‌کننده باشه.

جدول مقایسه: eSIM در برابر سیم‌کارت فیزیکی

آینده با eSIM؛ از ساعت هوشمند تا اینترنت اشیا

فکر نکنید ای‌سیم فقط یه مد جدیده؛ این خود آینده است. شرکت‌های بزرگی مثل اپل، سامسونگ و گوگل دارن با تمام قدرت این تکنولوژی رو جلو می‌برن و حتی بعضی از مدل‌های گوشی (مثل آیفون‌های بازار آمریکا از مدل ۱۴ به بعد) دیگه اصلا جای سیم‌کارت فیزیکی ندارن. پیش‌بینی‌ها نشون می‌ده که بازار ای‌سیم با سرعت فوق‌العاده‌ای در حال رشده.

اما جذابیت اصلی ای‌سیم وقتی مشخص می‌شه که از گوشی‌های موبایل فراتر بریم:

• گجت‌های پوشیدنی: ساعت‌های هوشمند مثل اپل واچ و گلکسی واچ از ای‌سیم استفاده می‌کنن تا اتصال سلولار مستقل داشته باشن. این یعنی می‌تونید گوشی‌تون رو خونه بذارید و برید بدوید، ولی همچنان تماس بگیرید یا آنلاین آهنگ گوش کنید.
• تبلت‌ها و لپ‌تاپ‌ها: دستگاه‌هایی مثل آیپد و بعضی لپ‌تاپ‌ها دارن به ای‌سیم مجهز می‌شن تا همیشه و همه‌جا به اینترنت وصل باشن، بدون نیاز به وای‌فای یا اینترنت گوشی.
• اینترنت اشیاء (IoT) و ارتباط ماشین به ماشین (M2M): این بزرگ‌ترین تأثیر بلندمدت ای‌سیمه. ای‌سیم یه زیرساخت حیاتی برای انقلاب اینترنت اشیاء به حساب میاد. این تکنولوژی اجازه می‌ده میلیون‌ها دستگاه مختلف، از ماشین‌های متصل به اینترنت و پهپادها گرفته تا سنسورهای صنعتی و لوازم خانگی هوشمند، به راحتی به اینترنت وصل بشن و از راه دور در مقیاس انبوه مدیریت بشن. این کار لجستیک رو برای تولیدکننده‌ها ساده می‌کنه و درهای جدیدی رو به روی نوآوری باز می‌کنه.

اینجا یه نکته خیلی مهم و تلخ برای ما ایرانی‌ها وجود داره. تأخیر در پیاده‌سازی ای‌سیم در ایران فقط یه دردسر برای خریداران آیفون نیست؛ این موضوع یه هزینه پنهان و خیلی بزرگ‌تر داره؛ عقب موندن کل کشور از قطار پرسرعت اینترنت اشیا. در حالی که بقیه کشورها دارن با استفاده از این تکنولوژی شهرهای هوشمند و کارخانه‌های متصل می‌سازن، صنعت تکنولوژی ایران هنوز در نقطه شروع گیر کرده، چون ابزار اصلی این اتصال جهانی در دسترس نیست. حتی خود ایرانسل سال‌ها پیش (در سال 2017) در همایشی اعلام کرد که مسیر اینترنت اشیاء با eSIM آغاز می‌شود، اما این مسیر هنوز برای توسعه‌دهندگان و کسب‌وکارهای داخلی باز نشده. این یعنی ما فقط یک مصرف‌کننده عقب‌مانده از تکنولوژی نیستیم، بلکه از چرخه تولید و نوآوری در یکی از مهم‌ترین حوزه‌های آینده هم جا موندیم.

داستان eSIM در ایران؛ چالش‌ها و مشکلات اساسی

خب، رسیدیم به بخش اصلی ماجرا که دغدغه خیلی از شماست. وضعیت ای‌سیم در ایران چطوره؟

آیا اپراتورهای ایرانی از eSIM پشتیبانی می‌کنند؟

جواب کوتاه و صریح؛ در حال حاضر، هیچ‌کدام از اپراتورهای اصلی ایران، یعنی همراه اول، ایرانسل و رایتل، سرویس ای‌سیم رو به صورت تجاری برای مشترکین داخلی خود ارائه نمی‌دن. البته ایرانسل در سال‌های ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ یه سری آزمایش‌ها انجام داد و حتی خبر راه‌اندازی آزمایشی‌اش رو هم اعلام کرد، اما این طرح هیچ‌وقت به مرحله استفاده عمومی نرسید. همراه اول هم که اصلا هیچ برنامه مشخصی در این زمینه اعلام نکرده.

اینجا یه نکته عجیب و متناقض وجود داره؛ یه توریست خارجی می‌تونه بیاد ایران و با خرید ای‌سیم از یه شرکت بین‌المللی، روی شبکه ایرانسل یا همراه اول از اینترنت استفاده کنه، ولی شما که ۱۰ ساله مشترک همین اپراتورها هستید، نمی‌تونید ازشون ای‌سیم بگیرید! این یعنی چی؟ یعنی دکل‌های مخابراتی ما از نظر فنی توانایی پشتیبانی از ای‌سیم رو دارن. مشکل اصلی، نبود زیرساخت‌های نرم‌افزاری و مدیریتی برای فروش، فعال‌سازی و مدیریت پروفایل‌های ای‌سیم برای مشترکین داخلیه (چیزی که بهش میگن Remote SIM Provisioning یا RSP). پس مشکل بیشتر از اینکه فنی باشه، یه مسئله مدیریتی، سرمایه‌گذاری و البته تحریمه که تهیه این سیستم‌های بک‌اند رو سخت می‌کنه.

پس الان گزینه‌های ما چیه؟

• برای مسافران خارجی: همون‌طور که گفتیم، اون‌ها می‌تونن از شرکت‌های بین‌المللی ای‌سیم بخرن و از اینترنت (فقط دیتا) در ایران استفاده کنن. این یه راه حل کوتاه‌مدت و البته گرون‌تر از سیم‌کارت‌های داخلیه و شماره تلفن محلی هم بهشون نمی‌ده.
• برای ایرانی‌هایی که گوشی فقط eSIM دارن: متأسفانه باید بگیم که در حال حاضر هیچ راه حل بلندمدت و پایداری وجود نداره. این افراد نمی‌تونن از خدمات اپراتورهای داخلی استفاده کنن و تنها گزینه‌شون استفاده از وای‌فای یا به کار بردن یه گوشی قدیمی‌تر به عنوان مودم همراهه (Hotspot).
• برای ایرانی‌هایی که گوشی دو سیم‌کارته (فیزیکی + eSIM) دارن: این افراد می‌تونن مثل همیشه از سیم‌کارت فیزیکی ایرانی‌شون استفاده کنن. اسلات ای‌سیم گوشی‌شون برای خط داخلی عملا بی‌مصرفه، اما می‌تونن از مزیت بزرگش برای سفرهای خارجی استفاده کنن و برای کشورهای دیگه ای‌سیم بخرن.

آیا ای سیم جای سیم کارت فیزیکی رو میگیره؟

بدون شک، ای‌سیم آینده ارتباطات موبایلیه. مزایای اون در راحتی، امنیت و انعطاف‌پذیری اون‌قدر زیاده که کل صنعت موبایل رو در سطح جهانی متحول کرده. دیگه سؤال این نیست که آیا ای‌سیم جای سیم‌کارت فیزیکی رو می‌گیره یا نه؛ سؤال اینه که کی این اتفاق به طور کامل میفته.

اما در ایران، واقعیت کاملا متفاوته. ای‌سیم در حال حاضر برای ما بیشتر از اینکه یه راه حل باشه، منشأ مشکلات جدید شده. ترکیبی از عدم آمادگی و سرمایه‌گذاری اپراتورها، موانع امنیتی و قانونی عجیب و غریب و همزمان، حرکت سریع بازار جهانی به سمت گوشی‌های فقط ای سیم، یه طوفان تمام‌عیار برای ما درست کرده.

پس اگه بخوایم یه جواب نهایی به سؤال ای‌سیم خوبه یا نه؟ بدیم، باید بگیم؛ خود تکنولوژی عالیه، اما کاربرد عملی‌اش برای ما ایرانی ها به شدت محدوده و حتی می‌تونه دردسرساز هم باشه. فعلا برای ما یه تکنولوژی دیدنی ولی دست‌نیافتنی محسوب می‌شه. توپ حالا تو زمین اپراتورها و نهادهای قانون‌گذاره تا این شکاف تکنولوژیک رو قبل از اینکه نسل بعدی گوشی‌های هوشمند به طور کامل از دسترس ما خارج بشن، پر کنن. امیدواریم این چالش‌ها هرچه زودتر برطرف بشه تا ما هم بتونیم از مزایای این تکنولوژی جذاب بهره‌مند بشیم.