شناسایی کاربران ایرانی توسط گوگل؛ پایان کار یوتیوب فارسی؟

اگر این روزها توی توییتر (ایکس)، اینستاگرام یا خود یوتیوب چرخی زده باشید، محاله که ناله‌ها و فریادهای یوتیوبرهای ایرانی را نشنیده باشید. فضا، فضای آخرالزمان است. انگار که یک شهاب‌ سنگ خورده وسط دیتاسنترهای گوگل و تنها کسانی که زیر آوار مانده‌اند، تولیدکنندگان محتوای فارسی هستند. تیترها را دیده‌اید؟ درآمد یوتیوب صفر شد، خداحافظی آریا کئوکسر، پایان یوتیوب فارسی. اما بیایید یک لحظه ترمز را بکشیم.

داستان از چه قرار است؟ در ماه‌های پایانی سال 2025، درست زمانی که همه یوتیوبرها منتظر پیک درآمدی شب عید کریسمس و بلک فرایدی بودند، ناگهان نمودارها سقوط آزاد کردند. درآمدهایی که معمولا در نوامبر و دسامبر به سقف می‌چسبید، ناگهان آب رفت. نه ۱۰ درصد، نه ۲۰ درصد، صحبت از سقوط ۸۰ تا ۹۰ درصدی درآمد در برخی کانال‌هاست. یوتیوبرهایی که روی این درآمد برای زندگی، اجاره خانه و خرید تجهیزات حساب کرده بودند، حالا با یک شوک بزرگ مواجه شده‌اند. اهمیت این موضوع فقط پول نیست؛ یوتیوب در پنج سال اخیر به تنها پناهگاه آزاد و باکیفیت برای محتوای ویدیویی فارسی تبدیل شده بود. جایی که می‌شد بدون ممیزی‌های عجیب و غریب محتوای آموزشی، سرگرمی و تکنولوژی ساخت و در ازایش، درآمد ارزی داشت. این اکوسیستم که هزاران شغل مستقیم و غیرمستقیم (از ادیتور و گرافیست گرفته تا خود یوتیوبر) ایجاد کرده بود، حالا در لبه پرتگاه ایستاده است.

در این مقاله، می‌خواهیم با جراحی دقیق، دل و روده این ماجرا را بیرون بریزیم. می‌خواهیم بفهمیم گوگل چطور فهمید ما ایرانی هستیم؟ آیا راه فراری هست؟ چرا کانال‌های گیمینگ نابود شدند اما کانال‌های آموزشی هنوز نفس می‌کشند؟ و مهم‌تر از همه، آیا باید بساطمان را جمع کنیم و برویم یا استراتژی بقا وجود دارد؟

آناتومی یک فاجعه؛ دقیقا چه اتفاقی افتاد؟

برای درک عمق فاجعه، باید اول بفهمیم قبل از این چه خبر بود و الان چه خبره. تا پیش از پاییز 1404، یک توافق نانوشته بین گوگل، تبلیغ‌دهندگان و کاربران ایرانی وجود داشت. کاربران ایرانی به دلیل فیلترینگ گسترده، مجبور بودند از VPN استفاده کنند. این VPNها لوکیشن کاربر را از ایران به کشورهایی مثل آلمان، هلند، فرانسه یا آمریکا تغییر می‌دادند.

فرمول جادویی درآمد و توهم جغرافیایی

سیستم درآمدزایی یوتیوب (AdSense) بر اساس موقعیت جغرافیایی بیننده پول می‌دهد. تبلیغ‌دهنده‌ای مثل شرکت بنز، پول می‌دهد تا تبلیغش برای یک شهروند آلمانی پخش شود. وقتی یه کاربر ایرانی با VPN آلمان وصل می‌شد، گوگل او را هانس از مونیخ می‌دید و تبلیغ بنز را به او نشان می‌داد. یوتیوبر هم پول ترافیک آلمان (که بسیار بالاست) را می‌گرفت.

اما از اواخر آگوست و اوایل سپتامبر 2025، و با شدت بیشتر در نوامبر و دسامبر، این بازی عوض شد. گوگل سیستم‌های تشخیص موقعیتش را آپدیت کرد و حالا با دقتی ترسناک، می‌فهمد که مثلا اصغر آقا واقعا در تهران است، نه مونیخ.

آمارها چه می‌گویند؟

طبق داده‌هایی که یوتیوبرهای مختلف و MCNها (شرکت‌های واسط نقد کردن درآمد) منتشر کرده‌اند، سهم بازدیدهای شناسایی شده از ایران (Detected Iranian Traffic) که قبلا حدود ۲۰ تا ۳۰ درصد بود، ناگهان به ۵۰، ۶۰ و در برخی روزها تا ۷۰ درصد رسید.

آمار یک کانال نمونه نشان می‌دهد که در ۱۰ دسامبر، میزان شناسایی به ۵۱.۷ درصد رسید و روز بعد به ۵۳.۴ درصد پیک زد. هرچند این روند خطی نیست و مثلا در ۱۵ دسامبر دوباره به ۴۵ درصد کاهش یافت، اما میانگین کلی به شدت بالا رفته است.

چرا این شناسایی فاجعه‌بار است؟

ایران تحت شدیدترین تحریم‌های تکنولوژی و مالی ایالات متحده است. طبق قوانین OFAC (دفتر کنترل دارایی‌های خارجی آمریکا)، هیچ شرکت آمریکایی حق ندارد به کاربران ساکن ایران سرویس تجاری بدهد. به محض اینکه گوگل می‌فهمد کاربر در ایران است:

1. نمایش تبلیغ متوقف می‌شود: چون تبلیغ‌دهندگان خارجی نمی‌خواهند بودجه‌شان را برای کسانی که نمی‌توانند محصولشان را بخرند (ایرانیان) هدر دهند.

2. درآمد صفر می‌شود: وقتی تبلیغی پخش نشود، درآمدی هم تولید نمی‌شود.

3. RPM سقوط می‌کند: درآمد به ازای هر ۱۰۰۰ بازدید (RPM) که میانگین درآمد یوتیوبر را نشان می‌دهد، با حذف شدن بازدیدهای گران‌قیمت (که حالا ایرانی شناسایی شده‌اند) به شدت افت می‌کند.

اقتصاد یوتیوب؛ چرا جیب یوتیوبرها خالی شد؟

برای اینکه بفهمیم چرا درآمدها تا این حد متغیر است و چرا یوتیوبرها از اعداد متفاوتی صحبت می‌کنند، باید مکانیسم دقیق محاسبه درآمد یوتیوب را بشکافیم. اینجا کلاس اقتصاد نیست، اما دانستن این مفاهیم میتونه در ادامه بهمون کمک کنه تا بهتر مشکلات پیش اومده رو متوجه بشیم.

تفاوت CPM و RPM: کلید ماجرا

خیلی‌ها این دو را اشتباه می‌گیرند.

• CPM (Cost Per Mille): مبلغی است که تبلیغ‌دهنده به یوتیوب می‌دهد تا تبلیغش ۱۰۰۰ بار نمایش داده شود. این عدد نشان‌دهنده ارزش بازار است.

• RPM (Revenue Per Mille): مبلغی است که یوتیوبر در نهایت دریافت می‌کند. این عدد شامل سهم یوتیوب (حدود ۴۵ درصد) می‌شود و همچنین درآمدهای جانبی مثل Membership و Super Chat را هم در بر می‌گیرد.

برای اینکه تاثیر شناسایی لوکیشن را درک کنید، به جدول زیر نگاه کنید که بر اساس داده‌های یوتیوبرها و گزارش‌های اخیر تنظیم شده است:

چرا گیمرها بیشتر ضرر کردند؟

آریا کئوکسر (Aria Keoxer) اعلام کرد که RPM او از حدود ۱۱ دلار به ۱ دلار رسیده است. این یک فاجعه تمام عیار است. اما چرا؟

1. مخاطب نوجوان: اکثر مخاطبان کانال‌های گیمینگ نوجوانانی هستند که از VPNهای رایگان و بی‌کیفیت استفاده می‌کنند. این VPNها راحت‌تر توسط گوگل شناسایی می‌شوند.

2. تعطیلات کریسمس: کانال‌های گیمینگ بیشترین سود را از تبلیغات گران‌قیمت شب سال نو می‌بردند. از دست دادن این درآمد در پیک فصل، دردناک‌تر است.

3. ماهیت محتوا: تبلیغ‌دهندگان پریمیوم (مثل سرویس‌های مالی یا نرم‌افزارهای گران) کمتر روی کانال‌های گیمینگ تبلیغ می‌دهند. وقتی گوگل ترافیک را پاکسازی می‌کند، اولین جایی که بودجه‌ها قطع می‌شود، محتوای سرگرمی عمومی است.

یک نکته هم در این اتفاقات اخیر هست که باید بهش اشاره کنیم. درست است که درآمد دلاری ۲۰ تا ۵۰ درصد کم شده، اما در همین بازه زمانی، قیمت دلار در ایران هم بالا رفته. برای یوتیوبری که داخل ایران خرج می‌کند، شاید بخشی از این ضرر با گران شدن دلار جبران شود. اما برای یوتیوبری که مهاجرت کرده، این یعنی فقر مطلق. پس اگه در ایران هستید و اوایل شروع فعالیتتون در این حوزه است شاید تا حدودی نگرانی شما کمتر بشه.

غول تکنولوژی چگونه مچ ما را گرفت؟

این بخش جذاب‌ترین و البته ترسناک‌ترین بخش ماجراست. خیلی‌ها می‌پرسند: من که VPN گرون خریدم، Kill Switch هم روشن بود، چرا گوگل فهمید؟ پاسخ اینه: گوگل دیگر فقط به IP نگاه نمی‌کند. گوگل به رفتار شما نگاه می‌کند. بیایید روش‌های جاسوسی (ببخشید، شناسایی!) گوگل را بررسی کنیم.

۱. نشت IP (IP Leakage)؛ وقتی سد سوراخ است

حتی اگر VPN شما روشن باشد، راه‌هایی برای نشت IP واقعی وجود دارد:

• WebRTC: این پروتکل که در مرورگرها برای تماس صوتی/تصویری استفاده می‌شود، می‌تواند IP واقعی شما را دور از چشم VPN به سرور اعلام کند. گوگل که صاحب کروم است، دسترسی کاملی به این اطلاعات دارد.

• DNS Leak: گاهی درخواست‌های آدرس‌دهی سایت‌ها از تونل VPN رد نمی‌شوند و از طریق ISP اصلی (مثلا ایرانسل) ارسال می‌شوند. گوگل می‌بیند که درخواست DNS از ایران می‌آید، حتی اگر ترافیک اصلی از آلمان بیاید.

۲. پینگ و تاخیر (Latency Check)؛ فیزیک دروغ نمی‌گوید

فرض کنید شما به سرور آلمان وصل شده‌اید. گوگل پینگ شما را اندازه می‌گیرد. اگر واقعا در آلمان باشید، پینگ شما به سرورهای گوگل باید زیر ۲۰ میلی‌ثانیه باشد. اما چون شما در ایران هستید، دیتای شما باید یک دور تا آلمان برود و برگردد. این مسیر طولانی، پینگ را به بالای ۱۰۰ یا ۱۵۰ می‌رساند. هوش مصنوعی گوگل این تاخیر غیرطبیعی را تشخیص می‌دهد و می‌فهمد که شما از پروکسی یا VPN استفاده می‌کنید.

۳. انگشت‌نگاری دیجیتال (Fingerprinting)

گوگل نیازی به IP ندارد وقتی هویت شما را می‌شناسد.

• تاریخچه اکانت: اگر شما سال‌ها با IP ایران در جیمیل لاگین کرده‌اید و حالا یک‌شبه آلمانی شده‌اید، گوگل باور نمی‌کند.

• تنظیمات دستگاه: ساعت سیستم شما به وقت تهران است؟ کیبورد فارسی نصب دارید؟ زبان سیستم عاملتان چیست؟ تمام این‌ها سیگنال‌هایی هستند که به گوگل می‌گویند: این کاربر ایرانی است.

• سایر سرویس‌ها: اگر روی گوشی اندرویدی خودتان لوکیشن (GPS) را یک لحظه روشن کرده باشید، یا حتی اگر وای‌فای گوشی شبکه‌های اطراف را اسکن کرده باشد، گوگل موقعیت دقیق شما را می‌داند و این اطلاعات را به اکانت یوتیوب شما لینک می‌کند.

۴. فشار تبلیغ‌دهندگان و ترافیک نامعتبر (Invalid Traffic)

این مهم‌ترین دلیل سخت‌گیری اخیر است. تبلیغ‌دهندگان به گوگل فشار آوردند. تصور کنید شما مدیر بازاریابی سامسونگ هستید و بودجه‌ای برای تبلیغ در هلند اختصاص داده‌اید. بعد می‌بینید تبلیغ شما هزاران بار دیده شده اما هیچ فروشی نداشته‌اید. وقتی بررسی می‌کنید، می‌بینید تمام بازدیدکنندگان در واقع ایرانی‌هایی هستند که با VPN وصل شده‌اند و اصلا امکان خرید گوشی از نمایندگی هلند را ندارند.

گوگل برای حفظ اعتبار پلتفرم تبلیغاتی‌اش (Google Ads)، مجبور شد مکانیزم‌های تشخیص IVT (Invalid Traffic) را به شدت سخت‌گیرانه کند. ترافیک نامعتبر شامل کلیک‌های تصادفی، بات‌ها، و ترافیکی است که از مناطق تحریمی یا نامرتبط می‌آید.

آیا این اولین باره که این اتفاق افتاده؟

نه این اولین بار نیست که یوتیوبرهای ایرانی تا مرز سکته می‌روند. تاریخچه یوتیوب فارسی پر از این نوسانات است.

تصفیه بزرگ سابسکرایبرها (۲۰۲۱)

چند سال پیش، یوتیوب ناگهان شروع کرد به حذف سابسکرایبرهایی که اکانت‌هایشان وریفای نشده بود یا فعالیت مشکوک داشتند. کانال‌های ایرانی یک‌شبه هزاران سابسکرایبر از دست دادند. آن زمان هم همه گفتند یوتیوب مرد، اما دوباره رشد کرد.

 درس عبرتی به نام روسیه

بهترین آینه برای دیدن آینده ما، روسیه است. بعد از تحریم‌های سال ۲۰۲۴ و جنگ اوکراین، یوتیوب سیستم درآمدزایی (Monetization) را برای بینندگان داخل روسیه به طور کامل قطع کرد.

• شباهت: در روسیه هم یوتیوبرها دیگر از بازدید هموطنانشان درآمد ندارند.

• تفاوت: یوتیوبرهای روس هنوز می‌توانند از بازدیدکنندگان خارجی (خارج از روسیه) درآمد داشته باشند.

• راهکار روس‌ها: آن‌ها به سمت پلتفرم‌های داخلی خودشان (مثل VK Video) نرفتند چون پول تویش نبود. در عوض، تمرکزشان را گذاشتند روی اسپانسرشیپ مستقیم (Direct Sponsorship) و دونیشن. یعنی برندها مستقیما در ویدیو تبلیغ می‌شوند و پول را خارج از پلتفرم یوتیوب به سازنده می‌دهند. این دقیقا مسیری است که ما هم باید برویم.

کانال‌های بدون چهره (Faceless)؛ قربانیان خاموش

در این هیاهو، یک گروه بیشتر از همه ضربه خوردند: کانال‌های Faceless. کانال‌هایی که صاحب کانال جلوی دوربین نیست و معمولا از فوتیج‌های آماده، هوش مصنوعی و نریشن استفاده می‌کنند.

چرا این‌ها نابود شدند؟

طبق گزارش‌های رسمی گوگل و فروم‌های تخصصی، الگوریتم‌های گوگل روی کانال‌های بدون چهره حساسیت دوچندان دارند. چون:

1. محتوای کم‌ارزش (Low Effort): بسیاری از این کانال‌ها محتوای تکراری و کپی‌پیست تولید می‌کنند.

2. ریسک بات: احتمال اینکه یک کانال بدون چهره توسط بات‌ها مدیریت شود یا بازدید فیک بخرد، بیشتر است.

3. اولویت پایین: در زمان کاهش بودجه تبلیغاتی، تبلیغ‌دهندگان ترجیح می‌دهند روی کانال‌هایی با برند شخصی و اینفلوئنسر واقعی تبلیغ کنند تا روی یک کانال ناشناس. اگر کانال Faceless دارید و درآمدتان قطع شده، احتمالا برچسب Invalid Traffic خورده‌اید و بازگرداندن آن بسیار سخت است.

استراتژی بقا؛ کوچ کنیم یا بمانیم؟

حالا می‌رسیم به سوال میلیون دلاری: چه باید کرد؟ آیا باید کرکره را پایین بکشیم؟ بیایید گزینه‌ها را بررسی کنیم.

گزینه ۱: کوچ به پلتفرم Kick

خیلی‌ها این روزها اسم Kick را می‌آورند. پلتفرمی که ۹۵ درصد درآمد را به سازنده می‌دهد (در مقابل ۵۵ درصد یوتیوب). اما آیا کیک بهشت موعود است؟

• مشکلات نقد کردن: درست است که کیک ادعا می‌کند با کریپتو (بیت‌کوین و تتر) پرداخت می‌کند، اما برای فعال کردن سیستم درآمدزایی، شما نیاز به احراز هویت (KYC) و اتصال به سیستم Stripe دارید. استرایپ به شدت روی ایرانی بودن حساس است و باز کردن حساب استرایپ از ایران تقریبا غیرممکن است مگر با هزینه‌های سنگین و ریسک بالا.

• سخت‌گیری‌های جدید: کیک هم اخیرا برای مقابله با پولشویی و قمار غیرقانونی، سیستم‌های احراز هویتش را سفت و سخت کرده است.

• پایداری: کیک بر پایه سایت‌های شرط‌بندی (Stake) بنا شده. پایداری آن به اندازه گوگل نیست. مهاجرت کامل به آن یک قمار است.

گزینه ۲: کانال انگلیسی

پیشنهاد بسیاری از بزرگان مثل آریا کئوکسر و مهدی شجاری، زدن کانال انگلیسی است.

• مزایا: درآمد دلاری واقعی، بازار جهانی، RPM بالا (۱۰ تا ۲۰ دلار)، عدم نگرانی از لوکیشن مخاطب.

• چالش‌ها: رقابت در یوتیوب انگلیسی وحشتناک است. شما باید با بهترین‌های جهان رقابت کنید. زبان، فرهنگ و کیفیت باید در سطح جهانی باشد.

• ابزار کمکی: استفاده از ابزارهای هوش مصنوعی برای دوبله و نوشتن اسکریپت می‌تواند کمک کند، اما موفقیت تضمین شده نیست.

گزینه ۳: ماندن و تغییر مدل درآمدی (مدل اینستاگرام)

این منطقی‌ترین راه برای اکثر یوتیوبرهاست. در اینستاگرام، پلتفرم پولی به شما نمی‌دهد، اما شما فعالیت می‌کنید. چرا؟ چون مخاطب دارید و مخاطب یعنی پول. یوتیوبرها باید یاد بگیرند که AdSense دیگر نباید منبع اصلی درآمدشان باشد.

• اسپانسرشیپ ریالی: با برندهای داخلی کار کنید.

• فروش محصول: اگر آموزش می‌دهید، دوره بفروشید. اگر گیمر هستید، مرچندایز (تیشرت، ماگ) بفروشید.

• سرویس‌دهی: کانال را تبدیل کنید به ویترین خدماتتان.

یوتیوب فارسی چی میشه؟

بیایید واقع‌بین باشیم. آن دورانی که می‌شد با یک وبکم بی‌کیفیت و نشستن توی اتاق خواب و گیم زدن، درآمدهای چند هزار دلاری داشت، احتمالا برای همیشه تمام شده است. نه اینکه یوتیوب فارسی مرده باشد، نه! بلکه یوتیوب فارسی دارد بالغ می‌شود. در بازارهای بالغ، پول مفت وجود ندارد.

سناریوهای پیش‌رو:

1. نوسانات ادامه دارد: طبق گفته برخی تحلیلگران، این شناسایی‌ها نوسان دارد و ممکن است در ماه‌های آینده کمی شل‌تر شود، اما هرگز به دوران طلایی قبل برنمی‌گردد.

2. غربالگری بازار: یوتیوبرهایی که فقط به عشق دلار آمده بودند، حذف می‌شوند. کسانی که واقعا محتواساز هستند و عاشق کارشان، می‌مانند و راه‌های جایگزین (اسپانسر، فروش) را پیدا می‌کنند.

3. کیفیت بالا می‌رود: وقتی درآمد کم شود، رقابت برای همان مقدار کم بیشتر می‌شود. این یعنی محتوای فارسی مجبور است باکیفیت‌تر شود تا مخاطب را نگه دارد.

و حالا آیا الان کانال جدید و تازه زدن ارزش وقت و هزینه کردن داره؟

• اگر هدفتان فقط پول AdSense است: نه، نزنید. وقتتان را تلف می‌کنید.

• اگر کسب‌وکاری دارید و می‌خواهید مشتری بگیرید: حتما بزنید. یوتیوب بهترین ابزار مارکتینگ است.

• اگر عاشق تولید محتوا هستید: بزنید، ولی با دید باز. انتظار نداشته باشید ماه اول به درآمد برسید. روی برندینگ شخصی و راه‌های درآمدی غیر از یوتیوب تمرکز کنید.

این پایان یوتیوب فارسی نیست؛ این پایان کودکی یوتیوب فارسی و شروع دوران سخت و جدی بزرگسالی است.